Doğumda Ve Doğum Sonrasında Ağrı Kontrolü 

Doğumda ağrılar neden çok şiddetlidir ?  Doğum kadınların çoğunda ciddi ağrı hissine neden olur. İnsanın bu şiddetteki bir ağrıyı kabul edebileceği başka bir durum yoktur. Doğum ağrısı doğum eylemi sırasında uterus (rahim) kasıldığında, ağrı duyusu rahimden sinirler aracılığıyla omuriliğe, oradan da beyine ulaşarak rahatsızlık hissi oluşturur. Ağrının şiddeti her annede farklı olabilmektedir. Ağrının şiddetinin  bebeğin iriliğine, bebeğin pozisyonuna, pelvis genişliğine, kasılmaların gücüne, geçmiş deneyimlere ve hatta ön yargılı şartlanmalara bağlı olduğu düşünülmektedir.

Doğum ağrılarını nasıl azaltabilirim ?

Nefes alma, rahatlama teknikleri, ılık duş, masaj, destekleyici hemşire bakımı, pozisyon değişiklikleri (ayakta durmak, oturmak, yürümek, sallanmak), doğum topu kullanmak gibi doğum ağrısına yardımcı olan pek çok tıbbi olmayan yöntemler bulunmaktadır. Ancak bazı kadınlar için bu yöntemler yeterli olmayabilir.
Doğum ağrısını azaltmak için ya intravenöz (damar içi), ya da intramusküler (kas içi) yolla verilen ilaçlar kullanılabilinir. Bu ilaçlar çoğunlukla doğum uzmanı tarafından verilir, hemşireler tarafından uygulanır.Sadece ağrının biraz hafiflemesini sağlarlar. Sistemik tedavide kullanılan narkotikler, ağrıyı kontrol etmede en etkili ilaçlardır. Obstetride, doğum eyleminde ve doğum ağrısında uzun süreden beri kullanılmaktadırlar. Meperidin (dolantin), morfin, fentanil, butorfanol (stadol) ve nalbufin (nubain) kullanılan narkotikler arasındadır. Bu ilaçlar kan dolaşımına girerek travay ve doğum ağrısını daha dayanılabilir hale getirirler. Genellikle ağrıyı tam olarak kesmezler. Bu ilaçlarla meydana gelen ağrı kontrolü değişkendir, ancak ağrıyı azaltarak travayın dayanılır hale gelmesini sağlarlar. Doğum için rejyonel anestezi tercih etmeyen annelerde bu ilaçlardan kullanılmaktadır. Epidural veya spinal anestezi uygulama kararı alınmasından önce bu ilaçlardan kullanılmış olmasının herhangi bir sakıncası yoktur.  

PCA yani hasta kontrollü analjezi nedir ? 

Doğum sonrası ağrı kontrolünde kullanılır.Anestezi doktoru sistemik ilaçları bir intravenöz infüzyon pompasıyla uygulayabilir. Bu durumda, ağrıyı kontrol altına almak istenildiğinde, hastanın bastığında aktif hale gelen bir düğme verilecektir. Pompa hastaya, ayarlanmış miktarda ilacı vermeye programlanmıştır. Bu metoda “hasta kontrollü analjezi” (PCA) denir. Ağrı durumunda, ihtiyaç duyulan ilaç miktarı üzerinde hastanın kontrolü olur. Bu intravenöz ilaçların en önemli dezavantajları sersemlik ve uyku hali yaratmasıdır. Ayrıca bulantı, kusma, solunumda azalma, kaşıntı, kabızlık ve mesaneden idrarın atılamaması gibi yan etkiler de görülebilir. Anne sütü vermede başlangıçta sersemlik nedeniyle zorluk yaşanabilir.  

Epidural ve spinal anestezinin riskleri var mıdır? Ne kadar güvenlidir? 

Rejyonel anestezi denilince Spinal ve Epidural anestezi akla gelmektedir. Rejyonel anestezide, ağrılı uyaranlar omurilik seviyesine durdurulur ve beyine iletilmezler. Her iki yöntemde de lokal anestezik ilaçlar ilgili bölgeye enjekte edilerek etki oluşturulur. Dışarıdan bakıldığında enjeksiyon bölgesi aynı gibi görülse de anatomik ve etki bakımından birbirinden farklı, iki yöntemdir.
Ağrısız doğumda özellikle Epidural Anestezi tercih edilmektedir. Epidural anestezide hastaya bir kateter takılmakta ve buradan ilaç enjeksiyonları yapılabilmektedir. Epidural anestezide, anestezinin derinliği ayarlanabilmekte, hasta rahim kasılmalarını, itilmeleri, ıkınma hissini duyabilmekte ancak ağrı hissini duymamaktadır. Anne acı dışındaki her duyuyu hissettiğinden, bizzat kendisi rahat bir şekilde doğumu yapmaktadır. Epidural anestezide ağrı kesilmesi mükemmel olup kullanılan ilaçlar bebeğe çok az oranda geçmektedir. Geçen ilaçların bebek üzerine olan etkisi önemsiz olarak kabul edilir. Lokal anestezik ve narkotik ilaçlar kullanılan epidural anestezide deneyimli ellerde komplikasyon oranı da oldukça düşüktür. Yapılan 40.000 vakalık bir çalışmada herhangi bir major sinir hasarı bildirilmemiştir. Deneyimsiz ellerde 10-12 gün süren baş ağrısı görülebilir. 

İlaç dışında ağrıyı azaltmak için başka yöntemler var mıdır ?

Annenin doğumda ilaç veya rejyonel anestezi kullanmak istemediği durumlar veya bu olanakların bulunmadığı yerler vardır. Bu durumlarda, doğum yapan annelerin doğum ağrısıyla baş etmede yardımcı olduğunu kabul ettikleri çeşitli metodlar bulunmaktadır. 

• Aromaterapi:

Gül, lavanta, neroli, adaçayı ve benzeri esansiyel yağların banyoya, yüze, masaj yağlarına konulmasını veya direkt olarak travaydaki annenin cildine sürülmesini içerir. Pek çoğu travayın farklı evreleri için farklı yağların kullanılmasını tavsiye etmektedir. Bebeğin inişi başlamadan önce travayın ilk evresinde sakinleştirici yağın kullanılması pek çoğu tarafından önerilmektedir. Bebeğin inişi ve doğumunun gerçekleştiği ikinci evrede ise nane yağının güç hissi verdiği bulunmuştur. 

• Hipnoterapi:

Kadınlar korkularını bırakmaya, gevşek, yumuşak, bez bebek gibi rahat olmaya çalışırlar. Daha sonra vücut rahatsızlığa neden olmadan doğum sırasında gerekenleri yapar.  Hipnoterapiyle doğum kursları 30. haftadan başlayarak 4-5 hafta süreyle her hafta 2 saat yapılır. Hipnoterapist genellikle doğumda anneye eşlik etmez. Bu metot, kendi kendine hipnoz ve hipnoz sonrası telkin yoluyla ağrının algılanmasını değiştirmeye çalışır. Örnek olarak insanın kendisinin güvenli bir yerde olduğunu hayal etmesi, genellikle ağrıyı şuurlu hafızadan ayrı bir şey olarak sembolize eder ve böylece daha az ağrı hatırlamaya çalışır. Hipnoterapinin hedefleri ise ağrı kesicilere ihtiyacı azaltmak, doğumu hayatın en huzurlu kutlaması haline getirmek, doğumda daha az yorulmaktır. 

• Psikoproflaksi:

Devamlı travay desteği, gevşeme ve nefes alma stratejileri içermektedir. Lamaze, kontrollü ve kondisyonlu solunum egzersizlerinin annenin kasılma ağrılarını algılamasını engellemede etkili olduğuna inanmıştır. 

·         Transkutanöz Elektrik Stimülasyonu (TENS)

     TENS, cilde düşük miktarda elektrik akımı uygulayarak vücudun başka bir yerindeki ağrının algılanmasını azaltır. TENS cerrahi ve kronik ağrı hastalarında kullanılmıştır. Akım, geçişe izin vermeyen bir kapı gibi ağrı sinyallerinin beyne ulaşmasını engeller. Bu teorik olarak vücudun daha çok endorfin (doğal ağrı kesiciler) üretmesini uyarır.

Elektrodlar alt sırt bölgesine veya suprapubik bölgeye (kemer düğmesinin hemen altı) yerleştirilir. Bu elektrodlar anne tarafından elektrik uyarı frekansının kontrol edildiği küçük bir kutuya bağlıdır. Kutu tarafından verilen düşük miktardaki elektrik, anne tarafından elektrodların olduğu bölgede ağrısız bir titreşim (ciltte uyuşukluk) olarak algılanır.

Travaydaki kadında TENS’in etkinliği çok iyi araştırılmıştır. Kontrollerle karşılaştırıldığında ağrı hissinde veya ağrı kesici ilaç tüketiminde herhangi bir değişiklik rapor edilmemiştir. Ancak pek çok kadın TENS’i  travaydaki kadına ağrıyı kontrol etmede daha aktif bir rol yüklediği için faydalı bulmuştur. TENS tedavisinin anneye veya bebeğe zararlı olduğu bulunmamıştır.
 

·          Dokunma ve Masaj:

Bir çok anne doğum eylemi sırasında dokunma ve masajdan yarar görür. Çoğu kez de sevdiği biri ve yanında destek olan kişi tarafından gerçekleştirilir. Dokunma ve masajın yararları hakkında fazla bilimsel çalışma olmasa da annelere duygusal ve fiziksel bir rahatlama verdiği kesindir.

Terapötik dokunma ve masaj basit bir sarılma ve saçları okşamadan, daha çeşitli ve karmaşık işlemlere kadar değişiklik gösterebilir. Eller ve parmaklar kullanlır veya ağrıyı giderici ve gevşemeyi sağlayıcı basınç uygulayıcı aletler de kullanılabilir.
Anneler bu sayede doğum ağrısına daha iyi tolerans gösterebilir, daha iyi gevşer ve daha az endişe duyar. Birçok kadın bebeğin başının arkadan gelmesiyle sırt ağrısından şikayet eder. Bu bölgeye uygulanacak masaj ağrıyı azaltır. Ağrının giderilmesi stresin azaltılması, dikkatin dağıtılması veya diğer reseptörlerin uyarılmasıyla gerçekleştirilir.

Bu uygulama ile ağrının kontrol edilmesi yöntemi ağrı kesici ilaçlar ve diğer tıbbi girişimlerin kullanılmasını azaltmamıştır. Masaj veya derin basınç uygulaması ile doğumdaki ağrının hafifletilmesini yaklaşık 30 dakika kadar sağlayabilmiştir. 30 dakikalık sürelerle aralıklı uygulamalar etkinliği artırmaktadır.

·          Doğum sırasında annenin hareketleri ve pozisyonu:

Doğumun farklı evrelerinde anne adayları bazı pozisyonları ve hareketleri diğerlerine göre daha rahat bulurlar. 1900’lerin başından beri doğum tıbbi personel varlığı, intravenöz yol gereği, epidural ve diğer tıbbi bakım çeşitleri nedeniyle evden hastaneye geçmiştir. Bu annenin hareket özgürlüğünün kısıtlanmasına neden olmuştur.

Anne pozisyon değiştirdikçe, bebeğin baş pozisyonu, rahim kasılmaları ve pelvis arasındaki ilişkiyi yer çekimi etkisiyle değiştirir. Travay sırasında hareket ve pozisyonlar pozisyon bozukluğu olan bebeğin veya dilatasyon ve inişin yavaş ilerlediği travayın düzeltilmesinde tavsiye edilebilir. Pek çok çalışmada yürümenin ve oturmanın travay hızını arttırdığı ileri sürülmüştür. Örnek pozisyonlar:1-Baş yukarı, 2-Çömelme, 3-Yan, 4-Sırtüstü, 5-Eller ve dizler üzerinde.

Son dönemlerde doğum topları travay sırasında rahatlatmak için kullanılmaktadır. Anne ağrıyı hafifletmek ve doğumu hızlandırmak için oturabilir, sallanabilir, yaylanabilir ve şişirilebilir top üzerinde gerinebilir.

 

                                              Geri  

Doğumda nefes teknikleri
Aromaterapi