Doğum
Kontrol Hapları Nasıl Kullanılır?
Oral
Kontreseptif önerdiğimiz hastaların en çok merak ettikleri, doğum
kontrol hapı nasıl kullanılır sorgusudur. Doğum
kontrol ilaçları (OKS) 21 tane hap içeren kutular şeklinde satılır. Monofazik
haplarda ilaç paketinin arka yüzünde her hap için haftanın bir günü yazar.
İlk ilaç genelde adet kanamasının başladığı ilk gün alınır. Ancak kanamanın
ilk 5 günü içinde alınmaya başlanması durumunda da etkisi azalmaz,doktorun
önerisiyle başlama günü belirlenir.Hapların arkasında günlerin yazılı olması
hapın atlanıp atlanmadığının anlaşılmasını da sağlamaktadır.Multifazik hap
kullanılıyorsa mutlaka arkasında "1" yazan haptan başlanılmalıdır ve sayı
sırası ile kullanılmalıdır.
21 hap
her gün bir tane olacak şekilde alınır. Hapları kullanırken günün hemen hemen
aynı saatlerinde almaya dikkat edilmelidir. Gün içinde hap alımında yaşanan
1-2 saatlik farklar bir problem yaratmaz. Hapların tok karnına alınması
bulantı riskini azaltmakla birlikte aç yada tok kanına alınması etkinliğini
değiştirmez.21 gün boyunca kullanılan haplar bittiğinde ilaç alımına bir
hafta (7 gün) ara verilir. Bir haftalık aranın sonunda, 8.gün yeni bir kutuya
başlanır. Son hapın alımını takiben 3-4 gün içinde adet kanaması başlar. Yeni
bir kutuya başlamak için adet kanamasının bitmesini beklemeye gerek yoktur.
Kanama bitmiş olsa da olmasa da önceki kutunun bitiminden 7 gün sonra,
sekizinci günde yeni bir kutuya başlanır. Bu şekilde adet kanamaları düzenli
olarak 28 günde bir olur. İlaç kullanılan dönemde kanama olmaz.
Doğum
kontrol haplarının kullanımının özellikle ilk 3 ayında hap almaya devam
ederken lekelenme şeklinde kanamalar olabilir, bu beklenen bir durum olup
vücut adapte olunca geçecektir. Bu durum uzun sürerse doktorunuzla bağlantıya geçmelisiniz.
Kadınların %16'sında hap alımında düzensizlikler yaşandığı saptanmıştır.
Özellikle kullanımın ilk aylarında unutmamayı sağlamak için cep telefonunun
periyodik alarmını kurmak yada hep aynı saatte uyanılıyorsa uyanır uyanmaz
almak gibi yollar denenmelidir.
Koruyuculuk
ne zaman başlamaktadır?
İlk
kutuya adet kanamasının ilk beş günü içinde başlandığı ve hiç hap unutulup
atlanmadan kullanıldığı taktirde koruyuculuk ilk hapın alımıyla birlikte
başlar. İlk kutu kullanılırken ek bir korunma uygulamak gerekmez.Ancak ilk ay
düzenli kullanım ile ilgili problemler söz konusu olabileceği için özellikle
evlilik öncesi 1 ay evvelinden başlatılır. Hap alımına ara verilen 7 günlük
zaman diliminde koruyuculuğu devam etmektedir ve ara verilen 7 günlük
sürede ilişkiden kaçınmak yada ek korunma uygulamak gereksizdir.
Doğum
kontrol haplarının koruyuculuğu ne kadardır?
Doğum
kontrol hapı etkinliği çok yüksek bir yöntemdir. Tüm yöntemlere bakıldığında
en etkili geri dönebilen korunma yöntemi haplardır. Usulüne uygun
kullanıldığında oral kontraseptiflerin koruyuculuğu %99.96'dır. Başarısızlık
şansı yani hap kullanımına rağmen hamilelik oluşması 1.000'de birden daha az
görülen bir durumdur. Buna karşın pratik koruyuculuk oranı %98
civarındadır,kişisel kullanım hatalarından kaynaklanır. Bu oran bile diğer
pek çok yöntemin teorik koruyuculuğundan daha yüksektir.
Doğum
kontrol hapları en fazla ne kadar kullanılabilir?
Bilinen
en büyük yanlışlardan birisi belirli aralıklarla hap kullanımına ara vererek
vücudu dinlendirmenin gerekli olduğudur. Bu hurafenin kaynağı belli
değildir.Yapılan araştırmalar bu tür bir "ara"nın gerekli olmadığını ortaya
koymuştur.Bir çok hekim 2 yıl aralıksız kullanımın ardından 2 ay ara
verdirmektedir.Bu nedenle takibi yapan doktorun önerisi önemlidir.
Yüksek miktarlarda östrojen içeren doğum kontrol hapları hayati tehlike
doğurabilen yan etki görülme riskindeki artış nedeni ile 35 yaş üzerindeki
kadınlarda kullanılmaz.
Yeni
yapılan çalışmalar düşük doz hapların uzun süreler güvenle
kullanılabileceğini ortaya koymuştur. Bu nedenle yeni kuşak düşük dozlarda
östrojen içeren haplar 35 yaş sonrasında da doktor önerisi ile
kullanılabilir.
Hap
kullanımından unutulursa ne yapılmalıdır?
|
Oral
kontraseptif ilaçlar unutulduğunda hapın koruyuculuğu azalabilmekte ve
istenmeyen gebelikler görülebilmektedir.
ü
1 hap
unutulursa ilk 12 saat içinde hatırlandığında akla geldiği anda o hap alınır
ve sonraki hap normal şekilde kullanılır,ek koruma yapılmaz.Hatırlama 12
saati aşmışsa o hap atılır,kalan haplar normal şekilde devam edilir,ek
koruma (geri çekme,prezervatif gibi) eklenir.
|
ü
İlk 2
haftada 2 hap unutulursa takip eden 2 günde ikişer hap alınır ve 7 gün ek
koruma uygulanır.
ü
Eğer 3.
haftada 2 hap yada herhangi bir zamanda ikiden fazla hap unutulursa kalan
haplar bırakılıp yeni bir kutuya başlanır,ek koruma eklenir.
OKS
kullanımında takip nasıl yapılmalıdır?
Genç,
sağlıklı ve risk faktörü içermeyen ve yeni nesil düşük doz doğum kontrol hapı
kullanan kadınlar 6 ayda bir muayene edilmelidirler. Yılda bir pap smear
testi de yapılmalıdır. Doğum kontrol hapları zannedilenden çok daha
güvenlidir. Doğum kontrol hapını bırakmanın en önemli nedeni yan etkilerden
duyulan korkudur. Oysa yan etkiler hem son derece nadirdir hem de halk
arasında sıkça söz edilen “kısırlık yapar, kilo aldırır, düzeni bozar” gibi
hikayelerin gerçekle ilgisi yoktur. Üstelik doğum kontrol haplarının
istenmeyen gebeliklerden korunmanın yanı sıra kadın sağlığı açısından pek çok
ek yararı vardır.
Doğum
kontrol hapı kullanmaya başlamadan yada kullanırken kontroller sırasında
rutin laboratuvar incelemesi yapılması çoğu zaman gereksizdir. Bazı grup
hastalarda ise kan şekeri ve kan lipid profillerinin kontrol edilmesinde
yarar vardır. Bunlar 35 yaş üstü kadınlar,fazla kilolu olanlar,şeker
hastalığı olanlar ve ailede kalp hastalığı-şeker hastalığı öyküsü olanlardır.
Hangi
koşullarda OKS kullanılmamalıdır?
Doğum
kontrol haplarının kesinlikle kullanılamayacağı durumlar:
ü
Bilinen
yada şüphe edilen gebelik varlığı:
Adet gecikmesi olduğunda bu durumun altında yatan sebep aydınlatılmadan OKS
kullanımına başlanmamalıdır.
ü
Damar
iltihabı olan trombofilebit varlığında yada öyküsünde:
Doğum kontrol hapı kullanılmaz. OKS’lerin içinde bulunan östrojen hormonu
kanın pıhtılaşmaya olan eğilimini arttırmaktadır. Damar içindeki kan
pıhtılaştığında damarda tıkanma meydana gelmekte ve oksijenlenme bozukluğu
ortaya çıkmaktadır.Ciddi sonuçlara yol açabilmektedir.
ü
Tromboembolik bozukluk, serebrovasküler hastalık
varlığı yada daha önceden geçirilmiş olması da benzer risk taşıdığından OKS
kullanımı kesinlikle sakıncalıdır.
ü
Koroner
arter hastalığı yada iskemik kalp hastalığı öyküsü
ü
Belirgin
karaciğer bozukluğu:
Östrojen hormonu vücutta karaciğer tarafından yıkılır ve atılır. Eğer
karaciğer tam olarak işlev göremiyorsa östrojen yıkılamaz ve istenmeyen
etkiler ortaya çıkabilir. Bu nedenle hepatit yada başka bir nedenle karaciğer
sorunu yaşayan kişiler doğum kontrol hapı kullanmamalıdırlar. Yapılan kan
incelemelerinde karaciğer fonksiyon testleri normale dönene kadar OKS
kullanılmaz.
ü
Bilinen
yada şüphe edilen meme kanseri:
Östrojen
hormonunun kanserli meme dokusu üzerindeki etkisi belli değildir. Bu nedenle
meme kanseri yada kuşkusu durumunda kullanılmaz.
ü
Tanısı
konmamış anormal kanamalar:
Anormal vajinal kanamalar pek çok hastalığın belirtisi olabilir. Bu
hastalıkların bazıları doğum kontrol haplarından olumsuz şekilde
etkilenebilir. Bu nedenle anormal vajinal kanaması olanlarda tanı konana
kadar OKS kullanılmaz.
ü
35 yaş
üzeri sigara içenler:
OKS
kullanımı önerilmez.
Klinik
değerlendirme sonrası hastanın onayı ile dikkatli şekilde kullanılabilecek
olan durumlar:
ü
Migren:
Doğum kontrol hapları içerdikleri hormonların etkisi ile migren ağrılarını
tetikleyebilir. Bazı kişilerde var olan migren daha da şiddetlenebilirken
diğerlerinde ağrıların sıklığı ve şiddeti azalabilir. Bazı kişilerde ise daha
önceden migren öyküsü olmamasına rağmen hap kullanmaya başladıktan sonra
migren ortaya çıkabilir. Bu etki özellikle yüksek doz içeren haplarda
belirgindir.
ü
Yüksek
tansiyon:
35
yaşından genç olan kadınlar herhangi ek bir sorunları yoksa tansiyonları
ilaçlarla kontrol altına alındıktan sonra düşük doz OKS kullanabilirler.
ü
Myomlar:
Myom ile doğum kontrol hapları arasındaki ilişki tartışmalıdır. Eskiden bu
ilaçların içerdikleri östrojen nedeni ile myomlarda büyümeye neden olacağı
düşünülmekteydi. Ancak yapılan çalışmalarda bu tür bir etki saptanamamıştır.
Myomu bulunan kadınlar düşük doz doğum kontrol haplarını kullanabilirler.
ü
Şeker
hastalığı:
35 yaşından genç şeker hastaları kan şekeri düzeyleri kontrol altında olmak
şartıyla OKS kullanabilirler.
ü Epilepsi
(sara):
Oral kontraseptifler epilepsi ataklarını tetiklemezler hatta bazı kadınlarda
epilepsi krizlerinin sıklık ve şiddetinde azalmalar rapor edilmektedir.
Epileptik hastaların dikkat etmesi gereken durum kullandıkları ilaçların,
doğum kontrol haplarının etkisini azaltabilmesidir. Bu nedenle daha etkin bir
korunma sağlanması için başka bir yöntem tercih edilebilir.
ü
Gebelikte
görülen tıkanma sarılığı:
Gebelikleri sırasında safra yollarında tıkanma ve buna bağlı sarılık geçiren
kadınlarda doğum kontrol hapı kullanımı sırasında da benzer etkiler
görülebileceğinden dikkatli olunmalıdır. Düşük doz içeren ilaçların bu tür
tıkanma etkisi yaratması beklenmez.
ü Orak
hücreli anemi:
Taşıyıcı
olan kadınlar düşük doz hapları kullanabilir. Orak hücreli anemi hastası
olanlarda ise teorik olarak damar tıkanıklığı riski mevcuttur.
ü Safra
kesesi hastalığı yada sarılık ile birlikte seyreden hastalıklar
ü
Kan lipid
değerlerinin yüksekliği:
Kan
lipidleri yüksek olanlar yada ailevi lipid yüksekliği bulunanlar yakın takip
altında kullanmalıdır.
Hangi
durumlarda OKS kesilmelidir?
Aşağıdaki
durumlar ortaya çıktığında doğum kontrol hapına hemen ara vermeli ve zaman
kaybetmeden doktorunuzla görüşmelisiniz;
ü
Uzun
süren baş ağrısı
ü
Baş
ağrısı ile birlikte görülen baş dönmesi, bulantı ve kusma
ü
Bulanık
görme
ü
Ani görme
kayıpları, geçici körlük
ü
Tek
taraflı ve kesilmeyen baş ağrısı
ü
Bacaklarda kızarıklık ve ağrı
ü
İnme yada
felç
ü
Şiddetli
karın ağrısı
ü
Kan
basıncında yükselme
OKS
kullanımında özel durumlarda ne yapılır?
*Ameliyat öncesi kullanım: Oral
kontraseptifler kanın pıhtılaşma mekanizmasında değişikliğe neden olabildiği
için herhangi bir nedenden dolayı ameliyat planlanan hastaların bu
ameliyattan en az 4 hafta önce ilaç kullanımını bırakmaları önerilmektedir.
*Emzirme döneminde kullanım: Doğum
sonrası oral kontraseptif kullanımı sütün hem miktarını hem de kalitesini
azaltmaktadır. Bu nedenle emziren annelerde doğum kontrol haplarının
kullanılması önerilmez. Emzirmeyen yada düzensiz emziren anneler ise doğumu
takip eden 6. haftadan başlayarak düşük doz doğum kontrol haplarını
kullanabilirler.
*Düşük
yada kürtaj sonrası kullanım: 12.
haftadan daha erken bir dönemde gebelik düşük yada kürtaj ile sonlanırsa
zaman kaybetmeden hemen aynı gün doğum kontrol hapına başlanabilir yada 6
hafta içinde görülen ilk adet kanaması ile birlikte başlanır.
*Diğer
ilaçlarla birlikte kullanımı: Antibiotik
kullanımı OKS etkisini değiştirmez.Rifampin,fenobarbital,karbamezepin,primidon
gibi ilaçlar karaciğerin fonksiyonunu etkileyerek OKS etkinliğini
azaltabilir.OKS kullanımı esnası diazepam,teofilin,trisiklik antidepresan
gibi ilaçlar kullanılırsa bu ilaçların etkileri artar,dozlarının düşürülmesi
gerekir.Tam tersine parasetamol ve aspirin kullanırken ise daha yüksek doz
gerekir.
Geri
Myom
nedir? myomu olan kadınlarda doğum kontrol hapları nasıl kullanılır
Adet
düzensizliği tanı ve tedavisinde doğum kontrol hapı nasıl kullanılır,
Gebelik Korunma Yolları, Hamilelik İstememe
|